فصلنامه مطالعات طراحی شهری و پژوهش های شهری
سال ششم شماره 2 (تابستان 1402)

بخش عمدهای از کل انرژی اولیه توسط ساختمانها در گرمایش، تهویه و تهویه مطبوع استفاده میشود. سیستم های گرمایش و سرمایش معمول علاوه بر هزینه اجرایی، بر نیاز انرژی و انتشار دی اکسیدکربن موثرند. در این راستا، دیوارهای ترومب به دلیل توانایی بالقوه آنها برای مقابله با بحران زیست محیطی و انرژی، موردتوجه قرار گرفته اند. این مطالعه، با هدف بررسی انواع دیوار ترومب به لحاظ عملکرد گرمایشی و سرمایشی و همچنین عوامل موثر در طراحی دیوار ترومب همچون پارامترهای طراحی دیوار ترومب  خصوصیات شیشه، مساحت دیوار ترومب، ویژگی های دیوار حجیم، دستگاه های سایه انداز، عمق کانال (پارامترهای ساختمان) مصالح ساختمانی، تاثیرات پنجره (و پارامترهای سایت) تابش خورشیدی و جهت گیری، سرعت و جهت باد  با توجه به مزایا و معایب هر کدام، انجام شد. در ادامه، شاخص های ارزیابی مختلف از دیدگاه انرژی، محیط زیست و اقتصادی ارایه شد تا مرجعی برای استفاده طراحان در زمینه طراحی غیرفعال باشد. نتایج حاصل از پژوهش حاضر نشان داد که دیوارهای ترومب در حفاظت از محیط زیست و انرژی، دارای عملکرد مطلوبی هستند که به تفصیل در بخش نتیجه گیری ارایه شده است.

هدف از پژوهش حاضر سنجش تاثیرگذاری بازار بر پهنه بندی کاربری محله سنگلج با تحلیل نقشه های GIS می باشد. محله سنگلج، بخشی از پیکره تاریخی شهر تهران در منطقه 12 می باشد. محله سنگلج دارای مساحتی بالغ بر 134 هکتار می باشد. روش پژوهش تحقیق توصیفی- تحلیلی بوده و نمایش فضایی داده ها با استفاده از نرم افزار GIS بررسی و اطالعات مربوط به محله سنگلج استخراج گردید. مطابق بررسی های صورت گرفته گسترش فعالیت های بازار تهران توانسته تاثیرات بسزایی در جهت تغییرات کاربری محالت پیرامونی خود خصوصا در سطوح با کاربری مسکونی داشته باشد. سهم سطح کاربری خالص مسکونی برای محله سنگلج در مجاورت غربی بازار تهران در حدود 40 درصد از سطح کاربری های محله است و کاربری های مختلط بالغ بر  21 درصد از مساحت محله را به خود اختصاص می دهد. سهم سطوح کاربری های تجاری در محله سنگلج در حدود 9 درصد از سطح کاربری های محله است. در طی سال های اخیر حدود 28 درصد به سطح تجاری در محالت فوق افزوده شده است. مساحت کاربری های کارگاهی – صنعتی که از جمله کاربری های ناسازگار با کاربری مسکونی به شمار می رود در محله سنگلج حدود 4/5 درصد از سطح کاربری ها را به خود اختصاص داده است. سهم کاربری فراغتی- تفریحی برای محله سنگلج در حدود 20 درصد برآورد می گردد.

اکوتوریسم فرصتی برای پایداری طبیعت و فرهنگ می باشد وسفری است تعلل گونه به بسیاری از مناطق سرسبز و طبیعی که موجب بهتر شدن کیفیت زندگی مردم محلی و همچنین حفظ محیط زیست می شود .در این میان ایجاد اقامتگاه های بومگردی راهکاری عملی برای رسیدن به توسعه ی پایدار گردشگری، منبع ایجاد فرصت هایی برای رسیدن به سودآوری و کلید ایجاد یک تجربه ی اکوتوریسم لذت بخش و معنی دار است.هدف این پژوهش دستیابی هرچه بهتر به اکوتوریسم پایدار در طراحی اقامتگاه ها است. اما آنچه که به عنوان پرسش در این پژوهش مطرح شده است اصول اکوتوریسم پایدار در طراحی اقامتگاه های بومگردی است. روش پژوهش با توجه به ماهیت موضوع پژوهش، از لحاظ محتوا نوعی پژوهش کیفی به شمار می آید، اما اساس پژوهش متکی بر روش توصیفی- تحلیلی و بر پایه استدلال قیاسی بین دو نمونه ؛ اقامتگاه متین آباد و اقامتگاه ماجرا صورت گرفته است. نتایج پژوهش به طور کلی نشان می دهد؛ وجود اقامتگاه ها و حضور گردشگران با عث ارتقای زندگی جامعه محلی شده است.اقامتگاه ها اشتغال زایی می کنند و توسعه پایدار را برای روستاها از نظر اقتصادی، اجتماعی، محیطی ارتقا می بخشند.اما آنچه که باعث جذب گردشگران به این مناطق برای استفاده از اقامتگه ها و اشتغال زایی می شود طراحی منحصر به فرد آن است.اقامتگاه ها باید از طریق سازگاری با محیط طبیعی و جوامع محلی و اقتصاد بتوانند پایدار بمانند و با جایگزین کردن هتلهای معمولی به تعداد بیشتری از اقامتگاه های بومگردی تاثیر کلی صنعت گردشگری را کاهش دهند و از این طریق به توسعه پایدار گردشگری نایل شوند.

زیست انسان در پهنه طبیعی و اجتماعی، نه تنها دارای تاریخی معرفتی و نظری است، که دارای ادراک های متمایز و گوناگون در تجربه مکانهای طبیعی و اجتماعی است. این تجربه متمایز در طول تاریخ، دارای روحی منحصربه فرد از یک سو و روحی مشترک در کالبد بشری از سوی دیگر است. لیکن در گفتمانهای غالب معماری، بدن و ویژگی های جسمانی و کالبدی آن کمتر مورد توجه قرار گرفته است و بدن صرفا به عنوان ابژهای منفعل تلقی شده است.هدف این پژوهش بررسی ادراک بدنی به مثابه منبع الهامی برای بازتعریف مفهوم فضا در تجربه معماری به نقل از مرلوپونی و ملاصدرا بپردازد. خوانش فضا با واردکردن عنصر ادراکات بدنی و بررسی درهم تنیدگی حواس انسانی منجربه ادراک از فضا میشود فرضیه پژوهش است. این تحقیق به لحاظ »ماهیت« پژوهش، از گونه تحقیقات کیفی با رویکرد فلسفی پدیدارشناسی هرمنوتیک و به لحاظ »قصد« از پژوهش، تفسیری است که به تولید بینش جدید میپردازد روش تحلیل داده ها، تحلیل محتوای کیفی و شامل کدگذاری باز و محوری است. یافته ها و نتایج پژوهش نشان میدهد که خوانش پدیداری از تجربه ادراک از فضا به سه دسته »ادراک تام، درک پویا از فضا به واسطه حواس« ؛»فضا، واسطه ای بر ادراک نوستالژی جمعی« و »فضا به مثابه امکان شهود و درک دیگری « قابل تفکیک است.

مجموعه ای با عنوان مجموعه ورزشی می تواند باعث ارتقای سطح کیفی و کمی فضای ورزشی کشور شده و بالا رفتن سطح سلامت جامعه و ایجاد انگیزه برای جذب هر چه بیشتر و بهتر نیروی جوان، همچنین نهادینه شدن فعالیت های ورزشی در کشور، ارایه و نشان دادن استعدادهای نهفته به جهانیان گردد. یکی از مشکلات شهرهای بزرگی مانند زاهدان این است که با گسترش روز افزون زندگی شهری در ان ها و افزایش جمعیت توجه به نیازهای روحی و روانی و جسمی افراد بسیار کمرنگ شده است. فضاهایی که پاسخگوی این نیازهای انسان باشد و فرد بتواند فارغ از زندگی روزمره ساعاتی را صرف رسیدگی به علایق و خواسته ها و استعدادهای خود کند می تواند در قالب یک مجتمع ورزشی شکل بگیرد چنین مراکزی امروزه از عناصر اصلی یک مجموعه شهری در امده اند. برای رسیدن به این منظور یعنی طراحی مجتمع ورزشی دهکده المپیک زاهدان با رویکرد معماری بیونیک ابتدا مطالعاتی در خصوص شناخت موضوع، مبانی نظری طرح و برنامه فیزیکی و نیز به خصوصیات کالبدی فضاها و استانداردها، مرحله طراحی شامل بیان فرآیند طرح، مبانی و ایده ها، فضاها و عناصر تشکیل دهنده و نکات مهم درطراحی و شکل گیری نهایی که با ارایه نقشه ها پایان می پذیرد. این تحقیق به صورت میدانی و کتابخانه ای و مصاحبه در جهت بازشناسی مفهوم معماری بیونیک و تعیین جایگاه آن در معماری و شهرسازی، در راستای رسیدن به یک نوع معماری متعارف با اصول معماری پایدار و هماهنگ با طبیعت می باشد.

در بین فضاهای معماری، طراحی هیچ فضایی مانند مراکز درمانی از اهمیت بالایی برخوردار نمیباشد. امروزه در طراحی بیمارستان، عملکردگرایی بخش عمدهای از تفکر طراحی را به خود اختصاص میدهد، به نحوی که توجه به کیفیات محیطی و تاثیرات چشمگیر آن بر روند درمان بیماران و کاهش اضطراب در آنها نقش کمتری را ایفا میکند. هدف از انجام این مطالعات، تغییر نگرش در طراحی مراکز درمانی میباشد، به طوسی و ارایه ی راهی که بتوان به محیط یک بیمارستان به عنوان یک محیط شفابخش نگریست. هدف از طراحی محیطی شفابخش این است که یک بیمارستان بتواند با ایجاد شرایط مطلوب از بیماران و خانواده هایی که در شرایط روحی نامناسب همراه با ترس و اضطراب قرار دارند، حمایت نماید. گذراندن ساعت های طولانی در محیطهای درمانی معمولا برای بیماران، ملاقات کنندگان و کارکنان، تجربهای تنش زا است. هر تلاشی در راستای کاهش این تنش، نتیجه ی مثبت درروند درمان و افزایش کیفیت این فضاها در پی خواهد داشت. دسترسی به فضای سبز و مناظر طبیعی فضای بیرون میتواند در کاهش استرس و بهبودی بیماران تاثیر بسزایی داشته باشد. در طراحی مراکز درمانی همچون سایر بناهای معماری، نباید بعد کمی پروژه، بعد کیفی آن را تحت تاثیر قرار دهد، بلکه باید بتوان با شناسایی و استفاده از پتانسیل های مولفه های کیفیت محیط، در راستای بهبود روند درمان قدم برداشت. پژوهش های فراوانی در راستای تعیین نقش محیط بر کیفیت درمان و کار پرسنل صورت گرفته است. هدف اصلی این پژوهش، بررسی کارهایی در رابطه با طراحی فضای سبز فضای بیرون در بیمارستانها و مراکز درمانی است که بتواند در ارتقاء کیفیت محیطی آنها موثر واقع بوده و درنتیجه باعث تسریع درروند بهبود بیماران شود.

جداره ها و نماهای شهری از مهمترین عناصر منظر شهری محسوب شده و توجه به این موضوع میتواند از بسیاری جهات به مانند افزایش کیفیت دیداری شهر، مثمر ثمر واقع شود موضوع نمای شهری، از موضوعات مهم و اساسی مورد توجه طراحان شهری، معماران و حرفه مندان از یک سو و از سوی دیگر نهادهای اجرایی درگیر با مسایل شهری است، چراکه نماد هویت بصری و ویترین شهری است که در وهله اول به دید ناظران فضا می آید، بنابراین به نظر می رسد باید تدابیری در ساماندهی نما و منظر شهری صورت پذیرد. افزایش شهرنشینی در ایران و سرعت بالای تغییرات در بافت های شهری و جداره های شهری به دلایل مختلف، پایداری و اکولوژی منظر شهری را تحت تاثیر قرار داده است. بنابراین استفاده از رویکرد اکولوژی و پایداری منظر در طراحی جداره های شهری این امکان را فراهم میکند که محیط و منظر شهری منطبق بر نیاز و فرهنگ استفاده کنندگان، طراحی شود و منجر به پایداری منظر شهری شود.

مسکن یکی از نیازهای اساسی انسان است و دستیابی به مسکن سالم و مطلوب یکی از شاخصهای توسعه یافتگی محسوب میشود. از نظر قانونی نیز داشتن مسکن مناسب حق هر شهروندی است. پژوهش حاضر سعی بر آن دارد تا وضعیت مجتمع های مسکونی در منطقه 1 شهر تبریز را به لحاظ دسترسی ساکنان به خدمات عمومی شهری از جمله فاصله از ایستگاه های حمل و نقل عمومی، مراکز تجاری  خرده فروشی، عمده فروشی ، پارک و فضای سبز، مساجد و کاربری مذهبی، مراکز بهداشتی و درمانی را مورد بررسی قرار دهد. روش این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر ماهیت و روش توصیفی-تحلیلی است. در این پژوهش از روش تایین متغیرهای فاصله-زمان با هدف مقایسه میزان سهولت دسترسی به عناصر مذکور برای ساکنان مجتمع های مسکونی مهتاب،اساتید،شفق، ولیعصر، آفتاب و ایرداک استفاده شده است. نتایج یافته حاکی از آن است که مجتمع ایرداک از لحاظ دسترسی ساکنان به خدمات عمومی در مناسب ترین حالت و مجتمع اساتید در نامناسب ترین حالت قرار دارد. و در نهایت پسشنهاداتی در راستای تحقق به هدف پژوهش حاضر ارایه می شود.

مروزه زیست پذیری در بیشتر کشورهای توسعه یافته به عنوان یک اصل راهنما در چارچوب گفتمان پایداری در سیاستگذاری ها و برنامه ریزی شهری گسترش پیدا کرده است. هدف این مقاله سنجش و ارزیابی کیفیت مناطق شهر کرمان بر پایه رویکرد زیست پذیری شهری و عوامل موثر بر آن می باشد. روش تحقیق به لحاظ هدف بنیادی- نظری و داده های آن، به روش کتابخانه-اسنادی فراهم آمده است. جامعه آماری ساکنین شهر کرمان بر اساس سرشماری عمومی سال 1395 برابر با 537/718 و کارشناسان امر می باشد که از طریق روش نمونه گیری تصادفی انتخاب شده اند و نمونه آماری منتخب شامل 384 نفر می باشد. برای تجزیه وتحلیل داده ها از مدل های کمی و کیفی برنامه ریزی، از جمله مدل وزن دهی آنتروپی شانون و تکنیک WASPAS استفاده شده است. بر اساس بررسی های صورت گرفته از طریق مدل واسپس از بین مناطق شهر کرمان در میان شاخص ها با توجه به شاخص محیط، تاریخ و مدیریت شهری مناطق، ،2 ،1 و 3 و 4 به تناسب برخورداری از ابنیه تاریخی و قدمتی که در شهر کرمان داشته اند، به ترتیب رتبه های اول تا چهارم به دست آورده، با توجه به شاخص خدمات و زیرساختهای شهری مناطق ،1 ،2 و 3 و 4 شهر کرمان به ترتیب رتبه های ،2 ،1 9 و 0 را به دست آوردند و با توجه به شاخص اقتصاد شهری و اجتماع شهری مناطق ،1 ،2 و 3 و 4 به ترتیب رتبه های اول تا چهارم را به خود اختصاص داده اند. با توجه به کل شاخصها مناطق ، 1و 3 و 2 و 4 به ترتیب رتبه های اول تا چهارم را به دست آوردند. این مهم نشان از این دارد که شهر کرمان بر اساس شاخص های زیست پذیری دارای شرایط قابل توجه و مناسبی می باشد و با توجه به تراکم و پراکنش جمعیت یکنواخت در سطح شهر و رعایت اصول ایمنی در ساخت و ساخت ابنیه، توجه به زیباشناسی فضاهای عمومی و ایجاد کمربند سبز در پیرامون شهر، تقویت زیرساخت های شهری و افزایش کیفیت حمل و نقل عمومی و... می تواند تحقق رویکرد زیست پذیری شهری را در سطح مناطق ایجاد کند.

آیین های فرهنگی-مذهبی در ایران همانند رخدادی هستند که ریشه در باورها و اعتقادات تک تک افراد جامعه دارند و از نسلی به نسل دیگر منتقل شده اند و هر ساله مردم با برگزاری این آیین ها و باورها، اعتقادات خود را محکم تر می سازند. ارزشها ،باورها و اعتقادات سهم عمدهای در شکل دهی به محیط انسانی علی الخصوص محیط شهری دارند، در این میان مراسم عزاداری ابا عبداله الحسین  (ع) به دلیل برگزاری بیش تر در فضاهای عمومی شهر،نقش زیادی در شکل، کالبد، رنگ و ویژگی های عینی شهر ایجاد کرده است. تغییرات کالبدی و فعالیت های غیر کالبدی حاصل از این مراسم در شهر نظیر تعزیه خوانی، نوحه خوانی،هییت ها و دسته های عزاداری، مراسم نذری، چراغانی و سیاهپوش معابرو محله ها، نصب پرچمها و المانهای مخصوص در این ایام در سطح شهر باعث ایجاد تغییراتی پویا در مفاهیم و مولفه های هویتی شهر ایرانی می گردد. در گذشته به علت اینکه شهرها به ویژه شهر تهران به این میزان رشد و توسعه نیافته بود چند معبر و میدانی بر ای اجرای این مراسم در نظر گرفته می شد که با توجه به جمعیت آن زمان پاسخگوی نیازهای مردم بود، ولی با گذشت زمان و توسعه و رشد شهرها و همچنین بروز تغییرات در نیازهای مردم در اجرای این آیین ها با توجه به کمبود فضاهای شهری و در نظر گرفته نشدن فضای مخصوص برای اجرای این مراسم تغییراتی حاصل شد. در این میان مدیریت شهری به عنوان متولی اصلی اداره فضاهای عمومی شهر میتواند تاثیر مهم و بسزایی در برگزاری بهتر مراسم های ماه محرم که تبلور آن در تاسوعا و عاشورا حسینی است و دیگر مراسمات آیینی داشته باشد. این مطالعه به صورت تحقیق توصیفی و جمع اوری اطالعات به شیوه کتابخانه ای جهت تنظیم ادبیات نطری تحقیق استفاده شده است. در این تحقیق سعی شد که توان و پتانسیل های خیابانها و سایر فضاهای موجود درمیدان نبوت منطقه هشت کلان شهر تهران شناسایی شوند تا برای ساماندهی این فضاها به منظور ساماندهی اجرای مراسم فرهنگی- مذهبی راهکارهایی ارایه گردد